Қуръони Карим ба сароҳат икроҳ бар пазириши дин ва иҷбор нисбат ба ақоиди ҳаққаро мардуд дониста ва ҳавзаи ақидатиро ҳавзае шумурда аст, ки бояд ҳамроҳ бо озоди амал ва интихоби огоҳона сурат бипазирад ва имонеро ки аз рӯи ихтиёр ва пазириши қалби таҳаққуқ нафта бошад, накуҳиш мекунад ва бархе аз мисдоқҳои онро бар нифоқ мутобиқат медиҳад.

Қуръони Карим, гушудани банду занҷирҳоро аз дасту пои мардум ва озод кардани ононро яке аз беҳтарин неъматҳо ва раҳоварди рисолати Паёмбари Ислом(с) медонад:

وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی كَانَتْ عَلَیْهِمْ

Бадтарин занҷирҳо, занҷири ҷаҳлу нодони аст ки инсон гирифтор ба онҳо, наметавонад ҳақоқиро бишиносад.

Озоди андеша, дар қолиби амр ба тафаккур, тааққул, тадаббур ва монанди он, дар беш аз сесад оят аз оёти Қуръони Карим матраҳ шуда аст ва муҳиматар он ки зоти илоҳӣ, нузули Қуръонро, барои тафаккур ва тадаббур муаррифи менамояд: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِیًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»

Мо китоби худро ба сурати Қуръони арабаи нозил кардем то шояд шумо тааққул кунед.

«كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْكَ مُبَارَكٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ

Қуръон китоби мубораке аст, ки ба сӯи ту нозил намудем то дар оёташ тадаббур кунанд ва то соҳибони ақлҳо мутазаккир шаванд?

Пас мебинем ки дар бархе аз оёти Қуръони Карим, Худованди Мутаол амр ба тафаккур, тадаббур ва андеша карда аст ва ё фармоне дода аст ки иҷрои он шарт ба фикр ва андеша мебошад. Ҳамчунин дар оёти зиёде андеша ва тааққулро вижагии муъминони ростин ва иснонҳои ҳақиқатталаб медонад.

Амр ба андеша ва тафаккур ва баршумурдани он ба унвони вижагии инсонҳои олирутба, нишондиҳандаи инсон дар андеш аст, чаро ки бидуни озоди андеша, андеша маъно пайдо намекунад.

Мо аз се нигоҳ ба ин басҳ мепардозем

1.Тафаккур дар бораи Қуръон

أَفَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلاَفًا كَثِیرًا»؛

Оё дар (маони) Қуръон намеандешанд? Агар аз ҷониби ғайри Худо буд қатъан дар он ихтилофи бисёре меёфтанд.

«لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُّتَصَدِّعًا مِّنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَكَّرُونَ

Агар ин Қуръонро бар куҳе фуру мефиристодем, яқинан он (куҳ) ро аз бими Худо фурутан (ва) аз ҳам пошида медиди. Ва ин масалҳоро барои мардум мезанем, бошад ки онон бияндешанд.

2.Андеша дар офариниши инсон ва ҷаҳон

إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لآیَاتٍ لِّأُوْلِی الألْبَابِ* الَّذِینَ یَذْكُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَكَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلاً سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛

Мусалламан дар офариниши осмонҳо ва замин ва дар пайи якдигар омадани шабу рӯз, барои хирадмандон нишонаҳое (қонеъкунанда) аст.

Ҳамонон ки Худоро (дар ҳама ҳол) истода ва нишаста ва ба паҳлу орамида ёд мекунанд ва дар офариниши осмонҳо ва замин меандешанд (ки) Парвардигоро, инҳоро беҳуда наёфаридаи муназзаҳи ту! Пас моро аз азоби оташи дузах дар амон бидор.

أَوَلَمْ یَنظُرُواْ فِی مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللّهُ مِن شَیْءٍ»؛

Оё дар малакути осмонҳо ва замин ва ҳар чизе ки Худо офарида аст нанигаристаед.

أَوَلَمْ یَتَفَكَّرُوا فِی أَنفُسِهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَإِنَّ كَثِیرًا مِّنَ النَّاسِ بِلِقَاء رَبِّهِمْ لَكَافِرُونَ

Оё дар худашон ба тафаккур напардохтаанд? Худованд осмонҳо ва замин ва ончиро ки миёни он ду аст, ҷуз ба ҳақ ва то ҳангоми муайян, наёфарида аст ва (бо ин ҳама) бисёре аз мардум дидори Парвардигорашонро сахт мункиранд.

وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ»؛

Ва аз нишонаҳои ӯ инки аз навъи худатон ҳамсароне барои шумо офарид то бадонҳо ором гиред ва миёнатон дусти ва раҳмат ниҳод, Бале, дар ин (неъмат) барои мардуме ки меандешанд қатъан нишонаҳое аст.

وَهُوَ الَّذِی مَدَّ الأَرْضَ وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنْهَارًا وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِیهَا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ»؛

Ва ӯст касе ки заминро густаронид ва дар он, куҳҳо ва рудҳо ниҳод ва аз ҳаргуна мевае дар он, ҷуфт ҷуфт қарор дод. Рӯзро ба шаб мепушонад. Қатъан дар ин (умур) барои мардуме ки тафаккур мекунанд нишонаҳое вуҷуд дорад.

«إِنَّمَا مَثَلُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا كَمَاء أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاء فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الأَرْضِ مِمَّا یَأْكُلُ النَّاسُ وَالأَنْعَامُ حَتَّىَ إِذَا أَخَذَتِ الأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّیَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَیْهَآ أَتَاهَا أَمْرُنَا لَیْلاً أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَاهَا حَصِیدًا كَأَن لَّمْ تَغْنَ بِالأَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ»؛

Дар ҳақиқат масали зиндаги дунё мисли обе аст, ки онро аз осмон фуру рехтем, пас гиёҳи замин (аз ончи мардум ва домҳо мехуранд) бо он даромехт, то онгоҳ ки замин пирояи худро баргирифт ва ороста гардид ва ҳали он пиндоштанд ки онон бар он қудрат доранд, шабе ё рӯзе фармони (вайрони) мо омад ва онро чунон даравида кардем ки гуи дирӯз вуҷуд надошта аст. Ингуна нишонаҳои худро барои мардуме ки андеша мекунанд ба равшани баён мекунем.

وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ* ثُمَّ كُلِی مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِی سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِكَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ »؛

Ва парвардигори ту ба занбури асал ваҳй (илҳоми ғаризи) кард ки аз пораи куҳҳо ва аз бархе дарахтон ва аз ончи дорбаст (ва чуфта сози) мекунанд, хонаҳое барои худ дуруст кун, сипас аз ҳамаи меваҳо бихур ва роҳҳои парвардигоратро фармонбардорона бипуй. Онгоҳ аз даруни шиками он, шаҳде ки ба рангҳои гуногун аст берун меояд. Дар он, барои мардум дармоне аст. Рости дар ин (зиндагии занбурон) барои мардуме ки тафаккур мекунанд нишонаи (қудрати илоҳӣ) аст.

Тафаккур дар нафъу зарар

«یَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ كَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَیَسْأَلُونَكَ مَاذَا یُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ یُبیِّنُ اللّهُ لَكُمُ الآیَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

Дар бораи шароб ва қимор аз ту савол мекунанд, бигу: Дар онҳо гуноҳ ва зиёни бузурге аст ва манофее барои мардум дар бар дорад; (вале) гуноҳи онҳо аз нафъашон бештар аст. Ва аз ту мепурсанд чи чиз инфоқ кунанд? Бигу: Аз мозоди ниёзманди худ. Инчунин Худованд оётро барои шумо равшан месозад, шояд андеша кунед.