Ҳамон тавр, ки медонем инсонҳо аз ду бахш؛ бахши рӯҳонӣ ва бахши ҷисмонӣ ташкил шудаанд. Ҳар кадом аз бахшҳои вуҷӯди инсон ниёзҳои махсӯси хӯдашонро доранд. Монанди ин ки шодобӣ ва хӯшҳолӣ ниёзи муҳимми бахши рӯҳонии инсон аст. Ҳаргоҳ шодобии инсон таъмин гардад, рӯшду саломати рӯҳ ҳам таъмин мегардад. Агар шодобӣ ва хӯшҳолии инсонҳо таъмин нагардад ва камбӯд пайдо кунад, рӯшду саломати рӯҳӣро ба беморӣ ва афсурдагӣ дӯчор менамояд. Ҳамин тавр буъди ҷисмонии инсонҳо низ дорои ниёзҳои махсӯси хӯд аст, монанди ғизоҳо ва хӯрокиҳо. Ҳаргоҳ барои ҷисми инсон хӯроки солим таъмин гардад, рӯшд ва саломати ҷисм ҳам таъмин мешавад. Баракс агар ҳаргоҳ ниёз ва хӯроки солимаш камбуд пайдо кунад, ҷисми инсон дӯчори мӯшкил ва беморӣ мегардад. Ин раванд ва қонун дар тамоми мавҷӯдоти олам вуҷӯд дорад.
Мо мусалмонҳо бовар дорем, ки тамоми мавҷӯдоти олам ва ниёзҳои онҳоро Хӯдованди муттаъол офарида аст. Ин дӯнёе ки мо дар он зиндагӣ мекунем дорои ҳаёт, шуъӯр мебошад ва тамоми аҷзояш бо ҳамдигар таъсиргӯзор ҳастанд. Ҳар амал ва ҳаракате, ки чи хӯб ва ё чи бад сурат гирад бе ҷавоб намемонад. Бемор шудани инсонҳо ҳам бе сабаб нест, балки сабаби аслиаш хӯди инсонҳо мебошанд. Чигӯна сабаб инсонҳост?
Аввалин сабабе, ки инсонҳо хӯдашонро гирифтор мекунанд, нашинохтани ниёзҳои аслӣ ва лозими хӯдшон аст. Дуввумин сабаб ҳам, ки агар ҳам ниёзҳои аслӣ ва лозими хӯдшонро бишиносанд, боз равиши дурӯст истифода бурдан ва дар замони муносиб риоят намудани онро хӯб наметавонанд анҷом диҳанд.
Инсонҳо, ки зотан камолҷӯ ва мавҷуди иҷтимоианд, дӯст доранд ки доно, сарбаланд, обрӯманд, саховатманд, хайрхоҳ, дилсӯз, тавоно, сарватманд, адолатхоҳ, мутаҳҳид ва сарҷамъ бошанд. Ин хоста ва ниёзҳои инсонҳо гоҳе ба сурати орзӯ ва гоҳе ба сурати ҳадафу мақсади зиндагӣ шинохта мешаванд, ки инсонҳо ҳамеша дар пайи касби онҳо мебошанд.
Хӯлосаи сӯхан ин аст, ки инсонҳо ба ин хоста ва ниёзҳои рӯҳӣ ва ҷисмӣ, дарӯнӣ ва берӯнӣ, фардӣ ва иҷтимоъии хӯд нарасанд ва ё кӯтоҳи кунанд, ҳатман дӯчори мӯшкил ва осеби ҷисмӣ ва рӯҳӣ мешаванд ва саломати хӯдро ба хатар меандозад. Шинохтани ин ниёзҳои саъодатбахш ва роҳҳои ба даст овардани онҳо, фақат бар уҳдаи дин, Худо ва пайғамбар нест, балки ҳар ақли солиме онҳоро мешиносад ва тасдиқ мекунад. Ҳамаи роҳнамоӣ ва дастурҳои динӣ, монанди роҳнамоӣ ва дастурҳои пизишкон дорои самара, роҳкӯшо ва короии мӯҳим аст. Аммо мутаасифона инсонҳо ин дастур ва роҳнамоиҳоро ё хӯб намефаҳманд ё дар ҷой ва замони лозими хӯдашон истифода намебаранд ва риоят намекунанд. Барои ҳамин кӯтоҳи дар баробари шинохт ва риоят ниёз ва ҳуқӯқи хӯд ва дигарон, сабаби азобу ранҷи виҷдон ва гирифтории рӯҳӣ ва ҷисмӣ дар зиндагӣ мешаванд.
Тавре шоир гуфтааст:
Ислом ба зоти хӯд надорад айбе,
Ҳар айб, ки ҳаст, дар мусулмонии мост.
Расули Худо(с) мефармоянд:
تَصَدَّقُوا وداوُوا مَرضاكُم بالصَّدَقَةِ؛ فإنَّ الصَّدَقةَ تَدفَعُ عنِ الأعراضِ والأمراضِ، وهِيَ زيادَةٌ في أعمارِكُم وحَسَناتِكُم
Садақа диҳед ва беморони хӯдро бо садақа табобат намоед, зеро садақа аз ҳодисаҳои бад ва бемориҳо пешгирӣ мекунад ва умр ва аъмоли неки шуморо зиёд мекунад.[1]
Садақа додан инсонро хайрхоҳ, дилсӯз, саховатманд, обрӯманд, адолатхоҳу раҳмдил, шодоб ва таъмини оромиши дарӯнӣ ва берӯнӣ мекунад то ба фикри ниёз ва ҳуқӯқи хӯд ва дигарон бошад. Вазифаи фардӣ ва иҷтимоъӣ, инсонӣ ва илоҳии хӯдро фаромӯш накунанд ва кӯтоҳӣ наварзанд ва агар ҳам кӯтоҳӣ шуд, бо садақа додан аз ҳодисаҳои бад ва бемориҳо пешгирӣ кунад. Бо ин садақа доданҳо ва рафъи ниёзу ҳуқӯқи ниёзмандон инсон битавонад, ризояти Худо ва бандагонашро ба даст овард то дар зиндагӣ мавриди азобу ранҷи виҷдон ва фишори рӯҳӣ ва ҷисмӣ ва ғазаби Худо ва бандагонаш қарор нагиранд. Ризояти Худо ва ниёзмандон, ҳатман сабаби хӯшҳолӣ ва ризояти хӯди инсон ҳам хоҳад шуд.
Саъдии Шерозӣ дар барои Одамони бовиҷдону солим чунин мегӯяд:
Банӣ Одам аъзои як пайкаранд,
Ки дар офариниш зи як гавҳаранд.
Чу узве ба дард оварад рӯзгор,
Дигар узвҳоро намонад қарор.
Ту, к-аз меҳнати дигарон беғамӣ,
Нашояд, ки номат ниҳанд одамӣ.
[1] - Канзулуммол, ҳадиси 16113