Аз дасту забон, ки барояд
Яке аз умуре ки дар Қуръони карим ва ривоёт мавриди таваҷҷӯҳ ва аҳамияти хоссе қарор гирифта, масъалаи зикру ёди Худованд аст. Зикр ба маъноҳои гуногун истифода шудааст, вале комилтарин маънои зикр, ҳамон ёд ва номи Худо дар дил ва забон аст, ки зидди он ғафлат ва фаромӯшии Худост.
Зикр ва ёди Худо нақши бисёр муҳимме дар зиндагии шахсӣ ва иҷтимоӣ дорад, аз ҷумла дар созандагӣ ва масъулиятпазирӣ ва ободонӣ, ки яке аз ниёзҳои муҳимми башари имрӯз аст. Аз ин болотар, инсон мавҷуди саодатхоҳ ва камолҷӯ ҳаст, ки ин ниёзи муҳимми ҳамаи инсонҳо будаву ҳаст ва хоҳад буд. Инсони имрӯза ки, бо вуҷуди ин ҳама пешрафти илмӣ ва текноложӣ ва ихтироъ, худ натавонистааст ниёзҳои худро бартараф ва кам кунад, балки шоҳиди афзоиши мушкилот ва нооромиҳо будааст. Ин нотавонӣ шикастҳои пай дар пай ва нигаронӣ ва тарсу ноумедиро дар зиндагии башар ба вуҷуд овардааст. Лизо вақте инсон худро дар баробари офаридгори ҷаҳон мушоҳида намуд ва худро бо ёду зикри ӯ ба нерӯи пайвасти нав ва он ҳам касе, ки ҳеч нерӯ ва қудрате болотар аз он нест ва тавоноии ҳалли тамоми мушкилҳои рӯҳӣ-ҷисмӣ ва моддиву маънавиро дорад, дигар нигаронӣ ва нотавонию шикасту ноумедӣ дар зиндагӣ маъно надорад ва аз байн меравад.
Аз назари Қуръон саодати инсон дар гарави ёди Худо ҳосил мешавад ва мақсуди олии тамоми ибодотро ҳам ёди Худо медонад. Парвариши сифоти нек ва барчидани сифоти бадро ки худсозӣ аст, дар партави ёди Худо ба даст меояд.
Яке аз вазоифи муҳимми мусалмонон дар Қуръони карим ёди Худо ва зикри фаровони Худованд баён шудааст ва Худованд мӯъминонро амр ба ёд ва зикри худ намудааст: “Эй касоне ки эмон овардаед, Худоро бисёр ёд кунед”.[1]
1. Нигаҳдори аз гуноҳ: Ёд ва зикри Худо сабаби тарки гуноҳ ва амалҳои зишт аст. Инсон вақте Худоро ёд кард ва Ӯро нозир ва нигаҳбони амалҳои худ донист ва бо диққат дар оқибати амали зишт ва азобҳои илоҳӣ андешид, дигар тарафи гуноҳ ва зулм намеравад Худованд мефармояд: ”Ва онон ҳангоме ки кори зиште кунанд, ё бар худ ситам раво доранд, ба ёди Худо меуфтанд ва барои гуноҳонашон омӯрзиш мехоҳанд…”.
Дар ҳақиқат тамоми зулмҳое. ки золимон анҷом медиҳанд, дар натиҷаи ғафлат ва бехабарӣ аз Худост.
2. Рамзи пирӯзӣ: Ёди Худо калиди пирӯзии инсон дар тамоми майдонҳост, чи саҳнаи илмӣ, омӯзишӣ-парваришӣ бошад ва чи саҳнаи бархӯрд бо душмани хориҷӣ ва дохилӣ, ки ҳамон ҳавои нафсонӣ мебошад. Худованд мефармояд:”Эй касоне ки эмон овардаед, чун бо гурӯҳе(аз душман) рӯ ба рӯ шудед, поёдорӣ кунед ва Худоро бисёр ёд кунед, бошад ки растагор шавед”. [2]
3. Сабаби растагорӣ: Инсон фақат бо ёди Худо ва анҷом додани аъмоли нек, аз ҷумла ибодатҳо ва дурӣ аз сифатҳо ва корҳои бад метавонад ба саодат ва растагорӣ бирасад. Ба иборати дигар, тазкия ва ибодату бандагӣ бе ёди Худо имкон надорад. Худованд мефармояд: ”Ба дурусти ки растагорӣ ёфт, онки нафси худро аз гуноҳ пок кард ва номи парвардигорашро зикр кард ва намоз гузорид” ( Аъло/14-15) ва дар сураи Ҷумъа ҳам ба ин ишора дорад: ”Ва Худоро бисёр ёд кунед, бошад ки растагор шавед”.
4. Ҷалби назар ва муҳаббати илоҳӣ: Зикр ва ёди Худо сабаби нузул ва фурӯд омадани неъмат ва раҳмати Худованд ва назару диққати хосси Ӯ ба инсон мегардад. Албатта ин ба ин маъно нест ки, то инсон ёди Худо накунад, Худо неъмат намедиҳад ва кумак намекунад, балки ҳамеша лутфу неъмати Худо барои инсонҳо ҷорӣ буда ва ҳаст . Он раҳмату неъмати хоссе, ки барои зикр кунанда нозил мешавад, ғайр аз он неъмат ва раҳматест, ки дигарон истифода мекунанд ва ин махсуси зикр кунандагон мебошад, лизо дар онҷо ки ёд намудани Худо бандаашро ҳамон лутфу раҳмати хосси ӯст ба банддаш ва ғайр аз ин чизе наметавонад бошад. Худован мефармояд: ”Пас маро ёд кунед, то шуморо ёд кунам”.[3]
5. Оромиши дилҳо: Яке дигар аз фоидаҳои муҳимми ёди Худо, аз байн рафтани нигаронӣ, тарс ва ғамҳост ва оромишу осуда ёфтани қалбу дил мебошад. Ғафлат ва пайравӣ аз ҳавоҳои нафсонӣ ва орзуҳои дароз ва даст наёфтанӣ, дил бастан ба моддиёт ва зарқу барқи дунё ва дурӣ аз маънавиёт, зулму ғорати золимону зургӯён ва кирдори бади инсонҳои худхоҳ ба андозае дунёро ноором ва зиндагиро душвор намудааст, ки дилу қалби инсонҳо ғамгин ва ваҳшатзадаву ноором гаштааст, ки дар натиҷа ноумедӣ аз зиндагӣ ва афзоиши худкуширо дар ҷомеаи имрӯзӣ шоҳидем. Дармони ин нигаронӣ ва ноамнӣ фақату фақат бо ёди Худо имконпазир аст. Худованд мевфармояд: ”Огоҳ бошед, танҳо бо ёди Худо дилҳо оромиш меёбад”.[4]
6. Ҳадафи тамоми ибодот: Зикр ва ёди Худо ва таваҷҷӯҳ ва диққат намудан ба Худо мағзи ибодат, яъне бе ёди Худо ибодат маъно надорад ва аз болотарин ибодат ва ҳатто аз ин болотар мақсад ва натиҷаи тамоми ибодот аст, баён шудааст. Ба иборати дигар агар ба мо гӯянд рӯза бигир, кори нек анҷом бидеҳ, инфоқ ва садақа кун, ҳаҷ бирав, закот бидеҳ ва намоз бихон, ҳамаи инҳо ба хотири зикр ва ёди Худост. Ҳамонтавр ки Худованд дар сураи Тоҳо ояти 14 мефармояд: ”Ин манам Худои якто, ки ҷуз ман Худое нест, пас маро парастиш кун ва намоз ба по дор барои ман”.
7. Бартараф кунандаи фаромӯшӣ: Душмантарини душманони инсон, ки Шайтон аст ва ҳеҷ вақт даст аз душманӣ бо инсонҳо бар намедорад, ҳатто лахзае ва ҳарчанд бо ӯ дустӣ ва некӣ кунӣ боз ҳам душманӣ хоҳад кард. Яке аз мушкилҳо ва хатари бузурге, ки барои башар дуруст мекунад, фаромӯшӣ аст. Мушкилҳо, ноамнӣ ва гирифториҳои зиёди мардум аз фаромушӣ ва ғафлат сарчашма мегирад ва ин фаромушӣ чи аз Худо бошад ва ё аз худ ё аз вазифа ва мақсад ва ё аз хатари душмани даруниву берунӣ. Ва барои инки ин мушкилӣ бартараф шавад, Худованд мефармояд: ”Ва чун фаромӯш кардӣ, парвардигоратро ёд кун”.[5]
8. Бетаъсирии васваса ва нуронияти ақл: Зикр ва ёди Худо аз зарар ва осебҳои васвасае, ки кори Шайтон аст ва ваҳму хиёлҳои пуч чилавгирӣ мекунад ва зеҳну фикрро аз каҷравӣ ва инҳироф боз медорад ва ақлро нуронӣ ва равшан мегардонад, то инсон аз шак ва дудили ва ҷаҳлу нодонӣ наҷот ёбад. Тамоми зулмҳо ва ҷангҳо ва поймол намудани ҳуқуқҳову талоқҳо ва довариҳои нодуруст ба сабаби васвасаҳои Шайтон анҷом мегирад ва Худоаванд барои наҷот аз ин макру васвасаи Иблис роҳеро ба инсонҳо нишон дода ва дар сураи Аъроф ояти 201 мефармояд: ”Дар ҳақиқат касоне ки тақво доранд, чун васвасае аз ҷониби Шайтон ба эшон расад,(Худоро) ба ёд оваранд ва ба ногоҳ бино шаванд”. Албатта инҷо бино шудан, бино шудани чашмӣ ё ҷисмӣ нест, балки ақлист ва ин дар ҷоест инсон дар анҷоми кор ва аъмоли худ чи муҳим бошад ё на, дучори дудили ва шак мегардад ва намедонад кадомашро анҷом диҳад, то муваффақ гардад ва зарар набинад ва ё дар сари дуроҳӣ қарор мегирад ва намедонад кадомро интихоб кунад, то зарар набинад ва фоида барад. Ин ҳодиса дар зиндагии инсонҳо зиёд ба чашм мехурад.
9. Фаромӯшии Худо сабаби худфаромӯшӣ: Инсон вақте Худоро фаромӯш кунад ва таваҷҷӯҳе ба ӯ накунад, худро ҳатман фаромӯш мекунад, ки аз чӣ чиз офарида шуда? Ва ӯро кӣ офарида? Ва вазифаи ӯ дар баробари Худо ва инсонҳо чист?
Рӯзҳо фикри ман ин асту ҳама шабҳо суханам
Кӣ чаро ғофил аз аҳволи дили хештанам?
Зи куҷо омадаам омаданам баҳри чӣ буд?
Ба куҷо меравам охир нанамоӣ ватанам?
Ва аз куҷо омадаасту ба куҷо хоҳад рафт? Ва аз ҳама муҳиммтар инки худро бениёз ва ғайри худро ниёзманду пасту бечора медонад, ки ин ғуруру худ бузургбинӣ ӯро водор ба зӯргӯӣ ва ситам мекунад, то мардум ва инсонҳоро ғулом ва хидматгузор гардонад ва ҳеч ҳаққу озодие барои онҳо нашносад. Ҳайвони даранда бо он ахлоқи бадаш ҷони як ё ду нафарро аз байн барад, вале касе ки худро фаромӯш намуда онқадар ситаму хунрезӣ кунад, ки ҷони милёнҳо нафарро аз байн мебарад. Барои ҳамин аст, ки Худованд инсонҳоро аз ин офат ва бемории бад ҳушдор медиҳад, то гирифтор нашаванд ва мефармояд: ”Ва чун касоне мабошед ки Худоро фаромӯш карданд, Худо ҳам нуфуси онҳоро аз ёдашон бурд, онон бадкорони оламанд”.[6]
10. Фаромӯшии Худо сабаби зиндагии сахт ва нобиноӣ дар хират: Касе ки аз ёди Худо рӯй гардонад, ҳадафи зиндагӣ ва ба дунё омадани худ ва ҳаёти пас аз маргро низ фаромӯш мекунад ва ҳама чизро хулоса дар дунё мебинад ва барои ҳамин аст, ки ҳеҷгоҳ аз дунё сер намекунад. Ҳарчанд ҳам аз сарват ва имконоти моддӣ тавонманд бошад, бозҳам ташнагии дунёхоҳӣ дар вуҷудаш забона мекашад ва ҳеҷгоҳ розӣ ва сер намешавад. Мушкилии онҳо ташнагии рӯҳ аст, ки бо сарвату модиёт сер нашавад, балки фақат бо ёди Худо сер шавад. Ташнагии рӯҳ як навъ ноороми ва норозигиеро дар инсон падид оварад, ки ҳеҷгоҳ дар зиндагӣ эҳсоси роҳатӣ ва оромиш накунад ва ҳамеша худро дар зиндагии душвор ва сахт хоҳад дид. Ва ин норизогӣ аз зиндагӣ сабаби худкушӣ ва ноамнии ҷомеа хоҳад шуд. Ҳамчунин касоне ки нишонаҳои бешумори қудрат ва ҳикмати илоҳиро нодида мегиранд ва инкор мекунанд, дар ҳақиқат аз басират ва биноӣ маҳруманд ва ҳамин сабаб мешавад, ки дар охират нобино маҳшур шаванд ва аз раҳмати Худо дур бошанд. Инҳо ҳамонтавр дар дунё Худоро нодида гирифтанд ва фаромӯш карданд, Худо ҳам дар охират ононро фаромӯш кунад ва гирифтори ҷазои аъмол ва азоби илоҳӣ хоҳанд шуд. Худованд дар бораи онон мефармоянд: ”Ва ҳар кас аз ёди ман рӯй гардонад, дар ҳақиқат зиндагии танг(сахт) хоҳад дошт ва рӯзи қиёмат ӯро нобино маҳшур мекунем”.[7]
11. Фаромӯшии Худо сабаби дастёбии Шайтон: Ҳар кас аз ёди Худо дур шавад ба моддиёт ва лазатҳои дунявӣ наздиктар ва дилбохтатар гардад. Вақте ҳадафҳои моддӣ ва лаззатҳои дунявӣ барои касе асл қарор гирифт, ӯ дар зери васвасаҳои шайтонӣ, барои расидан ба ҳадафи нопоки худ аз ҳеҷ кори зиште руйгардон нест ва аз ҳар андеша ва васвасаҳои шайтонӣ истиқбол хоҳад кард, ҳар чанд ки ба зарари дигарон бошад. Шайтон бо васваса бар инсонҳо пирӯз шавад ва ихтиёрро аз онҳо мегирад ва намегузорад, ки инсонҳо ба самти некиҳо ҳаракат кунанд ва ба саодат бирасанд ва ин ягона чизест, ки инсонро аз чанги Шайтон наҷот диҳад, ёди Худост ва агар инсон ёди Худоро тарк кунад зуд Шайтон бар ӯ пирӯз мешавад. Худованд дар Қуръон мефармояд: ”Ва ҳар кас аз ёди Худо рӯй гардонад Шайтонро барангезем, то ёру ҳамнишини доимии вай бошад”.[8]
12. Авомили боздорандаи ёди Худо Шайтон: Яке аз авомили боздорандаи ёди Худо Шайтон муаррифӣ шудааст. Ин ҳолат вақте барои инсон пеш меояд, ки бо огоҳӣ ва маълумот ва иродаи худ муддатҳо дар гуноҳ ва ғарқи он аст ва такрори гуноҳ кунад ва дастбардор набошад ва инҷо Шайтон ихтиёрро аз ӯ гирифта ва пирӯз гаштааст. Худованд пиромуни ин дар сураи Муҷодала ояти 19 мефармояд: ”Шайтон бар онон пирӯз шуда ва Худоро аз ёдашон бурдааст”.
13. Ҳубби дунё боздоранда аз ёди Худост: Ҳуб ва алоқа аз ҳадди зиёд ба дунё, албатта дунё ба маънои ҳар чизе, ки дар дунё вуҷуд дорад аст, инсонро аз ёди Худо боз медорад. Алоқа ва таваҷҷӯҳи беш аз ҳад ба мол, пул, фарзанд, гироиши ифротӣ ба моддиёт ва дунё инсонро аз ёди Худо ғофил намуда ва аз ҳадафи аслии ҳаёт боз бимонад ва масоиле, ки марбут ба ҳамин ҳаёт чанд рӯзаи дунявӣ аст, машғул гардад. Албатта дуруст аст молу дороӣ ва фарзандон аз неъматҳои илоҳӣ ҳастанд, вале то онҷо ки аз онҳо дар роҳи Худо ва барои расидан ба камол ва саодат кӯмак гирифта шавад хуб аст ва фоида ҳам дорад, аммо агар алоқаи зиёд ба онҳо, сабаби фосила ва дурӣ миёни Худо ва инсон гардад, бузургтарин бало ҳисоб мешавад ва зарар ҳам дорад ва ба ҳубби дунё бар мегардад, ки осораш зиён ва зарар аст ва барои ҳамин Худованд мӯъминонро сахт аз ин хатар ҳушдор медиҳад ва мефармояд: ”Эй касоне ки эмон овардаед молҳо ва фарзандонатон шуморо аз ёди Худо ғофил накунад ва касоне ки чунин кунанд, зиёнкоронанд”.[9]
Таҳияи Сафаралӣ Хайруллоҳ
Тоҷикон
[1] .Сураи Аҳзоб, ояти 41
[2] .Сураи Анфол, ояти 45
[3]. Сураи Бақара, ояти 152
[4]. Сураи Раъд, ояти 28.
[5]. Сураи Каҳф, ояти 24.
[6]. Сураи Ҳашр, ояти 19.
[7]. Сураи Тоҳо, ояти 124.
[8]. Сураи Зухруф, ояти 36.
[9]. Сураи Мунофиқун, ояти 9.